آموزش نماز:  
نمازگزار پس از اذان و اقامه روبه خانه كعبه مى ايستد و نيت مى كند كه كارش ‍ براى خداست آنگاه با دلى آرام و به دور از هر كار ديگر دل به سوى خدا مى آورد در حالى كه دستها را تا نزديك گوشهاى خود بالا برده مى گويد: الله اكبر (خدا از هر كس و هر چيز بزرگتر و از آنچه در تصور ما بگنجد برتر است )
سپس حمد و سوره را مى خواند:
بسم الله الرحمن الرحيم (1)
الحمد لله رب العالمين (2) الرحمن الرحيم (3) مالك يوم الدين (4) اياك نعبد و اياك نستعين (5) اهدناالصراط المستقيم (6) صراط الذين انعمت عليهم غير المغضوب عليه ولاالضالين (7)
بسم الله الرحمن الرحيم (1)
قل هو الله احد (2) الله الصمد (3) لم يلد و لم يولد (4) ولم يكن له كفوا احد (4)
سپس به ركوع مى رود و مى گويد: سبحان ربى العظيم و بحمده
آنگاه سر از ركوع برميدارد و مى گويد: سمع الله لمن حمد، الله اكبر
آنگاه به سجده مى رود و در سجده چنين مى خواند: سبحان ربى الاعلى و بحمده
آنگاه سر از سجده بر ميدارد و مى گويد: اءستغفرالله ربى و اتوب اليه
سپس به سجده دوم مى رود و پس از ذكر سجده ، سر بر مى دارد و مى نشيند.
آنگاه بلند مى شود و مى گويد:
بحول الله و قوته اقوم و اقعد
سپس حمد و سوره را مثل گذشته مى خواند و پس از خاتمه سوره ، قنوت مى گيرد و ذكر قنوت را مى خواند در قنوت هر آيه و دعائى را مى تواند بخواند مثلا: رب زدنى عملا و الحقنى بالصالحين
سپس به ركوع مى رود و ذكر ركوع را مى خواند.
بعد به سجده مى رود و دو سجده را مانند قبل انجام مى دهد. بعد مى نشيند و تشهد مى خواند: اشهد ان لااله الاالله وحده لاشريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل على محمد و آل محمد.
پس از تمام شدن تشهد اگر نماز دو ركعتى است سلام مى دهد و اگر نماز سع ركعتى و يا چهار ركعتى باشد بلند مى شود و تسبيحات چهارگانه را مى خواند: سبحان الله و الحمدالله ولااله الله و الله اكبر (سه بار) آنگاه به ركوع مى رود و ذكر ركوع را مى خواند بعد به سجده مى رود و دو سجده را انجام مى دهد بعد مى نشيند و چنانچه نماز مغرب باشد تشهد مى خواند و سلام مى دهد. واگر نماز چهار ركعتى است مثل (ظهر- عصر - عشاء) دوباره برمى خيزد و تسبيحات چهارگانه را مانند قبل مى خواند و به ركوع مى رود و بعد دو سجده را بجا مى آورد سپس مى نشيند و مانند قبل تشهد مى خواند و بعد سلام مى دهد و مى گويد:
السلام عليك ايهاالنبى و رحمة الله و بركاته السلام علينا و على عباد الله الصالحين السلام عليكم و رحمة الله و بركاته
به پرسشهاى زير پاسخ دهيد:  
1 - فرا رسيدن وقت نماز با چه چيز اعلام مى شود؟
2 - تفاوت اذان واقامه در چيست ؟
3 - آيا ركوع و سجود ركن اند ؟
4 - كدام يك از ركعات نماز، تشهد خوانده مى شود؟
5 - تفاوت ركوع با ذكر ركوع چيست ؟
درس هفتم : شكيات نماز 
شكيات بر 23 قسم است ، هشت قسم آن نماز را باطل مى كند و به شش ‍ قسم آن نبايد اعتنايى كرد و نه قسم آن صحيح است .
شكهاى باطل :  
اگر يكى از اين شكها را براى نمازگزار پيش آيد، نمازش باطل است :
1 - شك در شماره ركعتهاى نمازهاى دو ركعتى
2 - شك در شماره ركعتهاى نماز سه ركعتى
3 - در شكهاى نمازهاى چهار ركعتى كه پاى يك در ميان باشد.
4 - اگر در نمازهاى چهار ركعتى پيش از تمام شدن سجده دوم شك كند.
5 - شك بين 2 و 5 يا 2 و بيشتر از 5.
6 - شك بين 3 و 6 يا 3 و بيشتر از 6.
7 - شك بين 4 و 6 و يا 4 و بيشتر از 6.
8 - شك در ركعتهاى نماز كه نداند چند ركعت خوانده
شكهائى كه نبايد به آن ها اعتنا كرد:  
1 - شك در چيزى كه نمازگزار از محل آن گذشته است مثل اينكه در ركوع شك كند كه آيا حمد و سوره را خوانده يا نه .
2 - شك بعد از سلام نماز
3 - شك بعد از گذشتن وقت نماز
4 - شك كسى كه زياد در نماز شك مى كند كه به او كثيرالشك مى گويند.
5 - شك امام در شماره ركعتهاى نماز در صورتى كه ماءموم آن را بداند و يا شك ماءموم در ركعتهاى نماز در صورتى كه شماره آن را بداند كه در صورت اول ، امام با رجوع به ماءموم رفع شك از خود مى كند و در صورت دوم ، ماءموم ، با رجوع به امام ، وظيفه خود را انجام مى دهد.
6 - شك در نمازهاى مستحبى
شكهاى صحيح :  
در نه صورت اگر نمازگزار در شماره ركعتهاى نماز چهارركعتى شك كند بايد به دستورات زير عمل نمايد:
1 - نمازگزار بعد از سربرداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بنا را بر سه مى گذارد و يك ركعت ديگر را مى خواند و نماز را تمام مى كند سپس يك ركعت نماز احتياط ايستاده ، يا دو ركعت نشسته مى خواند.
2 - شك بين دو و چهار بعد از سجده دوم ، بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى كند و دو ركعت نماز احتياط ايستاده و دو ركعت نشسته مى خواند.
4 - شك بين چهار و پنج بعد از سجده دوم كه بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام نموده و بعد از نماز، دو سجده سهو مى كند.
5 - شك بين سه و چهار در هر كجاى نماز كه باشد بنا را بر چهار مى گذارد و نماز را تمام مى كند وبعد يك ركعت نماز احتياط ايستاده مى خواند.
6 - شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد نمازگزار بدون ركوع بنشيند و تشهد را بخواند و نماز را سلام دهد و يك ركعت نماز احتياط ايستاده را بخواند.
7 - شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد نماز گزار بدون ركوع بنشيند و تشهد را بخواند و سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط را ايستاده بخواند.
8 - شك بين سه وچهار و پنج در حال ايستاده كه بايد نمازگزار، بنشيند و سلام دهد سپس دو ركعت نماز احتياط ايستاده و دو ركعت نشسته بخواند.
9- شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد نمازگزار بنشيند و تشهد بخواند و سلام دهد سپس دو سجده سهو را بجا آورد.
نماز احتياط:  
كسى كه نماز احتياط بر او واجب شده بايد فورا بعد از نماز نيت كند و تكبير بگويد و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده را بخواند پس اگر يك ركعت نماز احتياط بر او واجب است تشهد مى خواند و سلام مى دهد و اگر دو ركعت بعهده اوست پس از دو سجده ديگر تشهد مى خواند و سلام مى دهد و دو ركعت نماز احتياط نشسته هم به همين صورت مى خواند با اين تفاوت كه بجاى ايستادن مى نشيند. بايد توجه داشت كه نماز احتياط سوره و قنوت ندارد و بايد آهسته خواند ونيت هم به زبان نياورد.
سجده سهو:  
در شش مورد بايد سجده سهو كرد يعنى نمازگزار بعد از سلام نماز فورا نيت سجده سهو مى كند و پيشانى را بر چيزى كه سجده بر آن صحيح است مى گذارد و مى گويد: بسم الله و بالله و صلى الله على محمد و آل محمد آنگاه سر از سجده برمى دارد و دوباره به سجده مى رود و باز همان ذكر را تكرار مى كند و سر از سجده برمى دارد و مى نشيند و تشهد مى خواند و سلام مى دهد.
مواردى كه سجده سهو لازم است عبارتند از:
1 - در بين نماز، سهوا حرف بزند.2 - جائى كه در نماز نبايد سلام دهد مثلا در ركعت اول سهوا سلام دهد 3 - در نماز يك سجده را فراموش كند 4 - تشهد نماز را فراموش كند 5 - در نماز 4 ركعتى بعد از سجده دوم شك كند كه 4 ركعت خوانده يا 5 ركعت در اين صورت مى نشيند و نماز را تمام مى كند و دو سجده سهو بجا مى آورد 6 - و همچنين در نماز چهار ركعتى در حالت ايستاده شك بين و 5 و 6 پيش آيد.
به پرسشهاى زير پاسخ دهيد:  
1 - اقسام شكهاى باطل كدامند؟
2 - چه شكهايى نبايد به آنها توجه كرد؟
3 - شكهاى صحيح چند نوعند؟
4 - نماز احتياط را چگونه بايد خواند؟
درس هشتم : نماز آيات 
نماز آيات با يكى از چهار مورد زير واجب مى شود:
1 - گرفتن خورشيد.
2 - گرفتن ماه .
در هر مورد لازم نيست تمام قرص گرفته شود و يا كسى بترسد.
3 - زلزله اگر چه كسى نترسد و
4 - رعد و برق و طوفانهاى شديد در صورتى كه بيشتر مردم بترسند.
كيفيت نماز آيات :  
نماز آيات دو ركعت است در هر ركعت پنج ركوع دارد به صورتهاى مختلف خوانده مى شود و مختصرترين صورت آن ، بدين گونه است كه نمازگزار پس ‍ از نيت تكبير مى گويد و حمد و سوره را پنج قسمت مى كند و هر قسمت به ركوع مى خواند و سر از ركوع برمى دارد و قسمت ديگر را مى خواند مثلا مى گويد:
بسم الله الرحمن الرحيم ركوع
قل هوالله احد ركوع
لم يلد و لم يولد ركوع
و لم يكن له كفوا احد ركوع
و لم يكن له كفوا احد ركوع
و بعد به سجده مى رود و پس از سجده بر مى خيزد و حمد را مى خواند و سوره را به همان صورت قبل تقسيم مى كند آنگاه به سجده مى رود و تشهد را مى خواند و سلام مى دهد و مستحب است كه قبل از ركوع دهم ، قنوت نيز بخواند.
نماز ميت :  
نماز بر مرده مسلمان اگر چه بچه باشد و شش سال او تمام شده باشد واجب و لازم است و بايد بعد از غسل دادن و كفن كردن ميت ، بر او نماز خواند و لازم نيست دسته جمعى باشد حتى اگر يكنفر باشد بايد خود، بر او نماز بخواند.
دستور نماز ميت بقرار زير است :  
ميت را در برابر نمازگزار به پشت بخوابانند بطوريكه سر او بطرف سمت راست نمازگزار و پاى او بطرف چپ نمازگزار قرار گيرد.
نماز ميت پنج تكبير دارد:
پس از تكبير نماز اول مى گويد: اشهد ان لااله الله و ان محمدا رسول الله
پس از تكبير دوم مى گويد: اللهم صل على محمد و آل محمد پس از تكبير سوم مى گويد: اللهم اغفر للمؤ منين و المؤ منات بعد از تكبير چهارم ، اگر ميت مرد است مى گويد:
اللهم اغفر لهذاالميت و اگر زن است مى گويد: اللهم اغفر لهذه الميت بعد تكبير پنجم را مى گويد و نماز را تمام مى كند.
نماز طواف كعبه :  
يكى از اعمال عمره و حج ، طواف است ، يعنى هفت دور گشتن به دور خانه خدا با شرايطى كه در مناسك حج آمده است ، بعد از تمام شدن طواف بايد فورا دو ركعت نماز به نيت نماز طواف مثل نماز صبح در كنار مقام ابراهيم بخوانند و نبايد بين نماز وطواف فاصله بيفتد يا در جاى ديگرى غير از مقام ابراهيم خوانده شود.
نماز قضاء:  
كسى كه نماز واجب خود را در وقت نخوانده يا باطل بوده بايد قضاء، آن را هر چه زودتر بخواند همچنين اگر پدر و مادر نماز و روزه را بجا نياورده اند بر پسر بزرگتر واجب است كه براى آنها نماز بخواند و روزه بجا آورد و چنانچه نتواند ومشكلش باشد بايد ديگرى را بر اين كار اجير كند.
نمازى كه شخص اجير شده يا نذرى كرده كه آن را بخواند:  
اگر شخصى اجير شده باشد كه در برابر گرفتن مزد، نمازهاى فوت شده ميتى را بخواند و يا اين كه شخصى بخواهد تبرعا و بدو گرفتن مزد، نمازهاى او را بجا آورد، بر او لازم است نمازهاى ميت را به هر نحو كه مشخص كرده اند بخواند و همينطور اگر كسى نذر يا عهد كرده نماز را بخواند، آن نماز نيز بر او واجب مى باشد مثلا شخصى نذر كرده و يا با خداى خود عهد وپيمان بسته كه سه روز نماز بخواند، اين نماز مثل همان نماز يوميه و روزانه است و تفاوتى ندارد.
نماز مسافر:  
اگر انسان به سفر برود در صورتى كه سفرش كمتر از 8 فرسخ نباشد، بايد، نمازهاى چهار ركعتى ؛مثل ظهر و عصر و عشاء را دو ركعت بخواند كه به آن نماز قصر يا (كوتاه ) مى گويند بايد توجه داشت كه ديگر فرق بين گذشته و امروز نيست چه گذشته كه مردم با الاغ سفر مى كردند و ماهها سفرشان طول مى كشيد و چه امروز كه مردم با هواپيما سفر مى كنند ولى اگر مسافر پيش از خدا گذشتن وقت نماز به شهر خود برسد نماز را در وطن خود بطور كامل مى خواند.
نماز جماعت :  
مستحب است كه نمازهاى واجب به ويژه نمازهاى روزانه را، با جماعت بخوانند، زيرا نماز پشت سر امام جماعت عادل هر ركعت ، آن ثواب صد ركعت دار و هر چه بر تعداد ماءمومين اضافه شودثواب جماعت هم بيشتر مى شود.
نماز جمعه :  
نماز جمعه در زمان حضور امام واجب است و در زمان غيبت واجب تخييرى است ⁽³⁾ يعنى نمازگزار در روز جمعه مى تواند نماز ظهر يا جمعه بخواند ولى نماز جمعه مى تواند نماز ظهر يا جمعه بخواند ولى نماز جمعه افضل است .
نماز جمعه اين نماز كه روز جمعه تشكيل مى شود بصورت فردى نمى توان خواند بلكه بصورت جماعت و بوسيله پيشوايى عادل و آگاه خوانده مى شود حداقل تعداد شركت كننده 5 نفر است و با كمتر از اين ، نماز جمعه تشكيل نمى شود.
اين نماز، مثل نماز صبح ، دو ركعت است و مستحب است در ركعت اول بعد از حمد، سوره جمعه و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره منافقون خوانده مى شود اين نماز داراى دو قنوت مستحبى است قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم مى باشد امام جمعه قبل از شروع نماز، دو خطبه مى خواند و ميان آن دو مى نشيند، در خطبه اول پس از حمد وثناى پروردگار با استفاده از آيات و روايات ، مردم را به تقوى و پرهيز از گناه دعوت مى كند وآنها را به مسائلى سياسى و اجتماعى اسلام آشنا مى سازد و در خطبه دوم ، پس از درود بر پيامبر و پيشوايان اسلام براى مردان و زنان مسلمان طلب آمرزش مى كند.
نماز عيدين : 
نماز عيدين كه نماز عيد فطر و عيد قربان است وقت نماز عيدين ، از آغاز طلوع خورشيد تا ظهر مى باشد، اين نماز، دو ركعت است كه بهتر است بعد از حمد، در ركعت اول سوره اعلى و در ركعت دوم بعد از حمد، سوره والشمس خوانده مى شود.
در ركعت اول بعد از حمد و سوره ، پنج قنوت و در ركعت دوم ، چهار قنوت دارد در قنوت ، هر ذكرى را مى توان خواند ولى بهتر است دعائى را كه نمايانگر شكوه و عظمت خداوند است خوانده شود، دعا معروف اين است :
اللهم اهل الكبرياء والعظمة و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو و الرحمة و اهل التقوى و المغفرة اءسئلك بحق هذااليوم الذى جعلته للمسلمين عيدا و لمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا و شرفا و كرامة و مزيدا ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تدخلنى فى كل خير، ادخلت فيه محمدا و آل محمد و ان تخرجنى من كل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد صلواتك عليه و عليهم اللهم انى اسئلك خير ماسئلك عبادك الصالحون و اعوذبك مما استعاذ منه عبادك المخلصون
به پرسشهاى زير پاسخ دهيد:  
1 - چرا بايد نماز خواند؟
2 - اقسام نمازهاى واجب چند تا است ؟
3 - نماز مسافر چگونه است ؟
4 - واجبات نماز چند تا است ؟
5 - در چه مواردى نماز آيات واجب مى شود؟
6 - نماز آيات چند ركوع و نماز عيد چند قنوت دارد؟
درس نهم : نمازهاى مستحبى 
نماز شب يا تهجد:  
اين نماز يازده ركعت است كه از نيمه شب ، تا اذان صبح خوانده مى شود و داراى ثواب بسيار است ، نحوه خواندن آن چنين است : هشت ركعت ، بصورت چهار نماز دو ركعتى كه نيت نافله شب - دو ركعت به نيت نماز شفع و يك ركعت به نيت نماز وتر خوانده مى شود.
نافله هاى يوميه :  
نمازهاى نافله كه همراه نمازهاى روزانه خوانده مى شود براى كسانى كه مى خواهند با خداى خود رابطه بيشترى داشته و براى خودسازى راز و نياز بيشترى كنند اين نمازها عبارتند از:
1 - نافله صبح :  
دو ركعت كه پيش از نماز صبح خوانده مى شود
2 - نافله ظهر: 
هشت ركعت (چهار نماز دو ركعتى پيش از نماز ظهر)
3 - نافله عصر:  
هشت ركعت (چهار ركعت نماز دو ركعتى پيش از نماز عصر)
4 - نافله شب : 
چهار ركعت بعد از نماز مغرب
5 - نافله عشاء: 
دو ركعت بعد از نماز عشاء
نماز غفيله :  
اين نماز، بين نماز مغرب و عشاء خوانده مى شود و دو ركعت است - در ركعت اول ، بعد از سوره حمد مى خواند:
و ذالنون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر عليه فنادى فى الظلمات ان لااله الا انت سبحانك انى كنت من الظالمين فاستجبناله و نجيناه من الغم و كذالك ننجى المؤ منين
و در ركعت دوم بعد از سوره حمد مى خواند:
و عنده مفاتح الغيب لايعلمها الاهو و يعلم ما فى البر و البحر و ما تسقط من ورقة الا يعلمها و لا حبة فى ظلمات الارض و لارطب و لا يابس ‍ الا فى كتاب ميبن .
و در قنوت اين نماز مى خواند:
اللهم انى اسئلك بمفاتح الغيب التى لايعلمها الا انت ان تصلى على محمد و آل محمد و ان تقضى لى حاجتى اللهم انت ولى نعمتى و القادر على طلبتى تعلم حاجتى فاءسئلك بحق محمد و آل محمد عليه و عليهم السلام لما قضيتها لى .
نمازهاى جعفر طيار:  
نمازى است براى آمرزش گناهان كه داراى فضيلت بسيار است اين نماز را حضرت محمد صلى الله عليه وآله به جعفر بن ابى طالب آموخته است نماز جعفر چهار ركعت است كه به صورت دو نماز دو ركعتى خوانده مى شود و در ركعت اول ، سوره حمد و سوره زلزال ، و در ركعت دوم ، بعد از حمد، سوره والعاديات خوانده مى شود و در ركعت سوم ، بعد از حمد، سوره نصر و در ركعت چهارم ، بعد از سوره حمد، سوره توحيد قرائت مى شود، و نيز در هر ركعت بعد از پايان قرائت ، پانزده مرتبه بگويد: بار و بعد از سربرداشتن از ركوع ، ده بار و در سجده اول ، ده بار و ميان دو سجده ده بار و بعد از سجده دوم ، ده بار آن ذكر شريف را بگويدكه در هر ركعت 75 بار و در مجموع ركعات سيصد بار تسبيح ميشود.
شخص نمازگزار اگر عجله داشته باشد مى تواند بجاى چهار سوره و در چهار ركعت ، چهار بار سوره توحيد يعنى : قل هو الله احد بخواند و بعد از نماز سيصد بار تسبيحات اربعه را بگويد - سبحان الله و الحمدلله ولااله الاالله و الله اكبر آنگاه بريا برآورده شدن حاجات خود دعا كند.
نماز ليلة الدفن :  
اين نماز، در اولين شبى كه ميت دفن شده خوانده مى شود تا آرامشى براى روانش باشد. نماز وحشت دو ركعت است كه در ركعت اول ، بعد از حمد، يك بار آية الكرسى و در ركعت دوم ، بعد از حمد، ده مرتبه سوره قدر خوانده مى شود و بعد از نماز مى خواند:
اللهم صل على محمد و آل محمد و ابعث ثوابها الى قبر فلان بن فلان ، كه بجاى فلان بن فلان ، نمازگزار، نام مرده و پدر او را مى برد.
نماز استغاثه :  
اين نماز در مسجد جمكران قم برگزار مى شود در اين مسجد، نمازگزار چهار ركعت نماز مى خواند دو ركعت بعنوان تحيت مسجد كه در هر ركعت حمد را يك مرتبه وسوره توحيد را هفت بار مى خواند و ذكر ركوع و سجده را هفت بار تكرار مى نمايد.
و در ركعت ، بنام نماز امام زمان كه در هر ركعت ، حمد وسوره را يك بار مى خواند و وقتى به آيه اياك نعبد و اياك نستعين مى رسد آن را صدبار تكرار مى كند، بعد ذكر ركوع و سجود را هفت مرتبه تكرار مى كند، بعد از تمام شدن نماز، تكبير مى گويد و تسبيح حضرت فاطمه (عليهاالسلام )را مى خواند سپس به سجده مى رود و صد بار صلوات مى فرستد.
نماز استسقاء يا طلب باران :  
اين نماز در سالهاى قحطى و بى بارندگى خوانده مى شود تا خدا به بركت دعاى مردم باران رحمت را نازل فرمايد و زمين تشنه را سيراب نمايد.
اين نماز، دو ركعت است كه روز دوشنبه خارج از شهر در بيابان و بصورت نماز عيد انجام مى دهد جز اين مكه در قنوتهاى آن دعاهايى كه مشتمل بر طلب باران باشد خوانده مى شود و بعد از نماز، امام رو به قبله صدبار مى گويد: الله اكبر، سپس به توجه به طرف راست توجه مى كند و صدبار مى گويد: سبحان الله آنگاه توجه به سمت چپ مى كند و صدبار با صداى بلند لااله الاالله مى گويد و بعد توجه بسوى مردم كرده و صدبار الحمدلله مى گويد و دعا نموده و از خداوند رحمت و نعمت را طلب ميكند و مردم آمين مى گويند.
نماز حاجت :  
براى برآورده شدن حاجات از پيامبر اسلام نقل شده كه هركس اين نماز را بخواند انشاءالله حاجتش برآورده خواهد شد، اين نماز چهار ركعت است :
كه در ركعت اول : سوره حمد يكبار و سوره توحيد يعنى قل هوالله احد... يازده بار.
و در ركعت دوم : حمد يكبار و سوره توحيد بيست و يكبار .
در ركعت سوم : حمد يكبار و سوره توحيد سى و يكبار.
در ركعت چهارم : حمد يكبار و سوره توحيد چهل و يكبار خوانده مى شود و پس از تمام شدن نماز، نمازگزار پنجاه بار سوره توحيد مى خواند و پنجاه بار صلوات ميفرستد و بعد به سجده مى رود و صد مرتبه مى گويد: ياالله ياالله سپس حاجت خود را از خداوند طلب مى كند.
نماز مضطر:  
كسى كه از همه جا اميدش قطع شه و راه به جايى نمى برد تنها اميدش به خداست كه با قلب شكسته و بازارى و اشك خواسته خود را از خداوند طلب مى كند اين نماز چهار ركعت است :
در ركعت اول : بعد از حمد، اين آيه را بيست و پنج بار مى خواند:
افوض امرى الى الله ان الله بصير بالعباد
در ركعت دوم : بعد از حمد اين آيه را بيست و پنج بار مى گويد:
لاالله الا انت سبحانك انى كنت من الظالمين فاستجبناله و نجيناه من الغم و كذلك ننجى المؤ منين .
در ركعت سوم : بعد از حمد اين آيه را بيست و پنج مرتبه مى خواند: حسبى الله و نعم الوكيل
در ركعت چهارم : بعد از حمد 25 بار مى خواند لاحول و لا قوة الا بالله العلى العظيم بعد از تمام شدن نماز، بيست و پنج بار صلوات مى فرستد كه انشاءالله حاجتش برآورده خواهد شد.
نماز اول هر ماه :  
مستحب است كه انسان در اول هر ماه دو ركعت نماز بخواند بدين صورت كه در ركعت اول بعد از حمد 30 مرتبه قل هوالله احد... و در ركعت دوم بعد از حمد، 30 مرتبه سوره اناانزلناه فى ليلة القدر... بخواند و بعد از نماز، سلامتى خود را از خداوند بخواهد.
نماز شبهاى قدر در ماه رمضان :  
از جمله اعمال مشتركه شبهاى قدر 19 و 21 و 23 خواندن دو ركعت نماز مى باشد، بدين صورت كه در هر ركعت حمد يك بار و قل هوالله احد هفت بار بگويد و بعد از فراغت از نماز، هفت بار مى گويد: استغفرالله و اتوب اليه بگويد، به اين اميد كه خداوند آمرزش خود را شامل حال او فرمايد و نيز صد ركعت نماز در هر يك از اين سه شب رسيده است كه مانند نماز صبح دو ركعتى خوانده مى شود.
نماز روز عرفه (نهم ذيحجه )  
نمازگزار نماز ظهر و عصر خود را در محيط باز مى خواند سپس دو ركعت نماز مى خواند.
در ركعت اول : سوره حمد و سوره توحيد .
در ركعت دوم : سوره حمد و سوره كافرون بعد از آن چهار ركعت نماز ديگر مى خواند كه در هر ركعت آن ، بعد از سوره حمد، پنجاه بار سوره توحيد مى خواند.
به پرسشهاى زير پاسخ دهيد:  
1 - نماز تهجد چند ركعت و وقت آن چه موقع است ؟
2 - نماز جعفر طيار را چه كسى به وى آموخت ؟
نماز استسقاء چه وقت و چگونه خوانده مى شود؟
4 - نماز شبهاى قدر در چه شبهايى از ماه رمضان خوانده مى شود؟
5 - چرا نماز ليلة الدفن در شب دفن ميت خوانده مى شود؟
درس دهم : نمازهاى معصومين 
1 - نماز پيامبر اسلام :  
انجام اين نماز براى آمرزش گناهان بسيار خوب است و زمان معينى براى انجام آن در نظر گرفته نشده است ولى بهتر است كه روز جمعه خوانده شود اين نماز دو ركعت است كه در هر ركعت سوره حمد و پانزده مرتبه سوره قدر خوانده مى شود و همين سوره قدر در ركوع پانزده مرتبه و بعد از ركوع پانزده مرتبه سپس در سجده اول پانزده مرتبه و بعد از سجده پانزده مرتبه خوانده مى شود.
در سجده دوم هم سوره قدر پانزده مرتبه و بعد از سجده دوم پانزده مرتبه قرائت مى شود در اينصورت در دو ركعت مجموعا 210 بار سوره قدر قرائت مى گردد و پس از تمام شدن ، نمازگزار حاجات خود را از خداوند طلب مى كند.
2 - نماز حضرت على عليه السلام :  
اين نماز چهار ركعت است كه در هر ركعت سوره حمد و پنجاه بار سوره توحيد خوانده مى شود و سپس نمازگزار مى خواند:
اللهم صل على النبى العربى و آله آنگاه حاجت خود را از خداوند طلب مى نمايد.
3 - نماز حضرت فاطمه (سلام الله عليها) 
اين نماز دو ركعت است كه در ركعت اول ، نمازگزار يكبار سوره حمد و انا انزلنا صد بار و در ركعت دوم ، يكبار حمد و صد بار قل هوالله احد مى خواند.
4 - نماز امام حسن مجتبى عليه السلام :  
اين نماز چهار ركعت است در هر ركعت ، يك بار حمد و بيست و پنج بار سوره توحيد مى خواند آنگاه پس از خواندن دعا، حاجت خود را از خداوند مى خواهد.
5 - نماز امام حسين عليه السلام :  
اين نماز چهار ركعت است كه در هر ركعت سوره حمد پنجاه مرتبه وسوره توحيد(قل هوالله ...) پنجاه مرتبه و در ركوع سوره فاتحه وتوحيد هر كدام ده مرتبه و بعد از ركوع هر كدام ده مرتبه و همچنين در سجده اول و دوم و بين دو سجده هر كدام ده بار سوره اخلاص و توحيد مى خواند.
6 - نماز امام زين العابدين :  
اين نماز چهار ركعت است نمازگزار در هر ركعت يكبار سوره حمد و صدبار سوره توحيد مى خواند و پس از تمام شدن نماز، مى خواند - يا من اظهر الجميل و ستر القبيح يا من لم يؤ اخذ بالجريرة و لم يهتك الستر يا عظيم العفو ياحسن التجاوز يا واسع المغفرة يا باسط اليدين بالرحمة يا صاحب كل نجوى يا منتهى كل شكوى يا كريم الصفح يا عظيم الرجاء يا مبتدءا بالنعم قبل استحقاقها يا ربنا و سيدنا و مولانا يا غاية رغبتنا اسئلك اللهم ان تصلى على محمدو آل محمد .
7 - نماز حضرت باقر عليه السلام :  
اين نماز دو ركعت است كه در هر ركعت آن يك حمد و صد مرتبه تسبيحات اربعه خوانده مى شود سبحان الله و الحمدلله ولا اله الله و الله اكبر پس از تمام شدن نماز و دعا حاجات خود را از خداوند مى خواهد.
8 - نماز امام صادق عليه السلام :  
نماز امام صادق عليه السلام دو ركعت است در هر ركعت سوره حد يك مرتبه و آيه شهد الله انه لااله الا هو و الملائكة و اولوالعلم قائما بالقسط لااله الاهوالعزيز الحكيم صد مرتبه مى خواند.
9- نماز امام موسى كاظم عليه السلام :  
اين نماز دو ركعت است و در هر ركعت يكبار حمد و دوازده بار سوره توحيد قرائت مى شود پس از دعا حوائج خود را از خداوند مى خواهد.
10 - نماز حضرت امام رضا عليه السلام :  
اين نماز شش ركعت است كه در هر ركعت يكبار حمد و ده بار سوره دهر خوانده مى شود و پس از تمام شدن نماز اين دعا خوانده مى شود: يا صاحبى فى شدتى و يا وليى فى نعمتى و يا الهى و اله ابراهيم و اسماعيل و اسحاق و يعقوب يارب كهيعص و يس و القرآن الحكيم اءسئلك يا اءحسن من سئل و خير من دعى و يا اءجود من اءعطى و يا خير مرتجى اسئلك ان تصلى على محمد و آل محمد .
11 - نماز حضرت جواد عليه السلام :  
اين نماز دو ركعت است كه لازم است در هر ركعت يكبار حمد و هفتاد مرتبه سوره توحيد خوانده شود سپس نمازگزار حوائج خود را از خداوند مى خواهد.
12 - نماز حضرت هادى عليه السلام :  
اين نماز دو ركعت است كه در هر ركعت يكبار حمد و يكبار سوره يس و در ركعت دوم يكبار حمد و يكبار سوره الرحمن خوانده مى شود و بعد از پايان نماز و دعا نمازگزار حوائج خود را از خداوند مى خواهد.
13 - نماز امام حسن عسگرى عليه السلام :  
اين نماز چهارركعت است كه در ركعت اول و دوم يكبار حمد و پانزده بار سوره زلزال و در ركعت سوم وچهارم يكبار سوره حمد و پانزده بار سوره توحيد خوانده مى شود. سپس نمازگزار دعا مى كند و حاجتهاى خود را از خداوند طلب مى كند.
14 - نماز امام زمان (عج ):  
اين نماز دو ركعت است كه در هر ركعت يكبار حمد و يكبار سوره توحيد خوانده مى شود و نماز گزار وقتى به آيه اياك نعبد و اياك نستعين مى رسد صدبار آن را تكرار مى كند و بعد از نماز دعاى فرج حضرت را مى خواند: اللهم عظم البلاء و برح الخفاء وانكفشف الغطاء و ضاقت الارض بما وسعت السماء و اليك يا رب المشتكى و عليك المعول فى الشدة والرخاء اللهم صلى على محمد و آل محمد الذين امرتنابطاعتهم و عجل اللهم فرجهم بقائمهم واظهر اعزازه يامحمد يا على ، يا على يا محمد، اكفيانى فانكما كافياى يامحمد يا على ، يا على يا محمد، انصرانى فانكما ناصراى يا محمد يا على ، يا على يا محمد احفظانى فانكما حافظاى يا مولاى يا صاحب الزمان يامولاى يا صاحب الزمان ، يا مولاى يا صاحب الزمان ، يا مولاى يا صاحب الزمان ، الغوث الغوث الغوث ، ادركنى ، ادركنى ، ادركنى ، الامان ، الامان ، الامان .
به پرسشهاى زير پاسخ دهيد:  
1 - نماز حضرت على (ع ) چگونه خوانده مى شود؟
2 - نماز امام حسين (ع ) چگونه خوانده مى شود؟
3 - نماز فاطمه زهرا(س ) چگونه خوانده مى شود ؟
4 - نماز امام زمان (عج ) چگونه خوانده مى شود؟
5 - نماز پيامبر (ص ) براى چه كارى مفيد است ؟
درس يازدهم : روزه 
مى دانيم كه همانطور كه بدن پس از چند ساعت كار مداوم و پشت سر هم نياز به استراحت دارد، دستگاه گوارشى هم با كار مداوم و يكنواخت ، سالى يك بار نياز به استراحت دارد و بايد به خانه تكانى بدن پرداخت و چربى و قند و مواد اضافى را كه در مدت يك سال ذخيره كرده ، بايد از بين برد و بدن را از آلودگى و غبار تميز كرد بديهى است كه بهترين راه براى استراحت دادن به دستگاه گوارش و رفت و روب و جاروب كردن بدن ، روزه است كه انسان در مدت معينى از خوردن و آشاميدن پرهيز كند تا هم كمكى به جسم و بدن خود كرده باشد و هم بخاطر مبارزه با نفس و غرايز و شيطان وجود خود كه انسان را به قانون شكنى وادار مى سازد، بتوان به ورزش و پرورش روح و روان پرداخت و شيطان درون را نااميد ساخت پس روزه به صورت ظاهر، عبارت از دورى از خوردن و آشاميدن از هنگام اذان صبح تا مغرب است ولى در حقيقت ، پرهيز از هر گناه و قانون شكنى است .همانطور كه جسم با ورزش و نرمش توانمند و قوى مى گردد روح وانديشه انسان هم با مبارزه با غرايز قدرتمند مى شود تا جايى كه انسان مى تواند در برابر خواسته هاى نامشروع آنها پايدارى و مقاومت كند كسانى كه اين تمرين مبارزاتى را ندارند در برابر هوسها و خواسته هاى درونى تاب و توان مقاومت ندارند و زود تسليم خواسته ها و غرايز مى شوند و اسير شيطان مى گردند ولى مردان خدا كه در رمضان در برابر غرايز و خواسته هاى خود مى ايستند و قانون شكنى و گناه را كنار مى گذارند و راحتى مى توانند در برابر تمايلات شيطانى پايدارى نمايند و خواسته خداوند را اجرا كنند آرى روزه همانطور كه بدن را از رسوبات چربى و قند و غيره پالايش مى كند و به دستگاه گوارش استراحت مى دهد سبب پاكيزگى روح از پليدى و ناپاكى مى شود.

اقسام نماز:  
نماز به دو دسته تقسيم مى شود:
1 - نمازهاى واجب
2 - نمازهاى مستحب
الف - نمازهاى واجب
عبارتند از:
1 - نمازهاى يوميه (شبانه روزى )
2 - نماز آيات
3 نماز ميت
4 - نماز طواف واجب خانه كعبه
5 - نماز قضاى خود و قضاى پدر و مادر كه بر عهده پسر بزرگتر است .
6 - نمازى كه با جير شدن يا به نذر و قسم واجب مى شود.
نمازهاى يوميه :  
در شبانه روز انسان بايد پنج بار نماز بخواند و اين نماز كه به نام نماز روزانه معروف است عبارتند از:
1 - نماز صبح كه دو ركعت است كه نمازگزار از اذان صبح تا قبل از طلوع آفتاب فرصت دارد بخواند.
2 - نماز ظهر كه چهار ركعت است
3 - نماز عصر است كه همانند نماز ظهر چهار ركعت است و وقت اين دو نماز از اذان ظهر تا اذان غروب است .
4 - نماز مغرب - كه وقت شرع آن بعد از اذان مغرب است و پايان وقت آن تا نزديك نصف شب است .
5 - نماز عشاء كه وقت آن بعد از نماز مغرب است تا نصف شب .
واجبات نماز:  
واجبات نماز يازده چيز است : كه بعضى ركن وبعضى غير ركن اند .
در ركن اگر چيزى اضافه يا كم شود حتى اگر اشتباه باشد نماز باطل است ولى در غير ركن اگر از روى فراموشى كم يا زياد شود نماز باطل نيست .
آنهايى كه ركن اند عبارتند از:  
1 - نيت :  
يعنى نماز را بخاطر نزديك شدن بخداوند و اطاعت از فرمان او بخواند.
2 - تكبيرة الاحرام :  
يعنى پس از نيت مى گويد: الله اكبر
3 - قيام :  
يعنى ايستادن در موقع تكبيرة الاحرام و پيش از ركوع كه به آن قيام متصل به ركوع گويند.
4 - ركوع :  
يعنى بعد از قرائت حمد و سوره در ركعت اول و دوم و يا بعد از تسبيحات چهارگانه در ركعت سوم و چهارم .
نماز گزار ركوع مى كند يعنى در پيشگاه الهى به احترام او به قدرى خم مى شود كه كف دستها به زانوها برسد، آنگاه ذكر ركوع را مى خواند: سبحان ربى العظيم و بحمده
5 - سجود:  
يعنى نماز گزار بعد از هر ركعت دو سجده مى كند كه پيشانى و كف دو دست و سر دو زانو و سر دو انگشت شصت پا را بر زمين مى گذارد و ذكر سجده را مى خواند:
سبحان ربى الاعلى و بحمده
و آنهايى كه غير از ركن اند عبارتند از:  
1 - قرائت :  
يعنى خواندن حمد و سوره در ركعت اول و دوم نماز
2 - ذكر:  
كه عبارت از ذكر ركوع و سجود است .
3 - تشهد:  
در ركعت دوم و ركعت آخر نمازها بايد نمازگزار بعد از سجده دوم بنشيند و تشهد بخواند:
اشهد ان لااله الاالله وحده لاشريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله ، اللهم صل على محمد و آل محمد.
4 - سلام :  
نمازگزار بعد از تشهد ركعت آخر، نماز سلام مى هد و مى گويد:
السلام عليك ايهاالنبى و رحمة الله و بركاته السلام علينا و على عبادالله الصالحين السلام عليكم و رحمة الله و بركاته .
5 - ترتيب :  
يعنى نمازگزار بايد نماز را به ترتيب بخواند يعنى حمد را قبل از سوره و ركوع را قبل از سجده و تشهد را قبل از سلام بخواند و چنانچه پس و پيش ‍ خواند نمازش باطل مى شود.
6 - موالات :  
يعنى نمازگزار تمام بخشهاى نماز را بايد بدون فاصله و پشت سرهم انجام دهد.
اذان و اقامه :  
فرا رسيدن وقت هر نماز با اذان اعلام مى شود، هنگام سپيده صبح ، ظهر عصر، غروب آفتاب و در نخستين لحظات تاريك شدن هوا در هر منطقه اسلامى با آهنگ روح نواز اذان به همه اعلام مى شود كه وقت نماز فرا رسيده است .
اذان يكى از شعائر اسلامى و سنت مؤ كد است كه همواره مسلمانان را متنبه و آگاه مى سازد.
چگونگى اذان و اقامه :  
الله اكبر اذان 4 مرتبه اقامه 2 مرتبه
اشهد ان لااله الاالله اذان 2 مرتبه اقامه 2 مرتبه
اشهدان محمد رسول الله اذان 2 مرتبه ، اقامه 2 مرتبه
اشهد ان عليا ولى الله اذان 2 مرتبه ، اقامه 2 مرتبه
حى على الصلوة اذان 2 مرتبه ، اقامه 2 مرتبه
حى على الفلاح اذان 2 مرتبه ، اقامه 2 مرتبه
حى على خيرالعمل اذان 2 مرتبه ، اقامه 2 مرتبه
قد قامت الصلوة اقامه 2 مرتبه
الله اكبر اذان 2 مرتبه ، اقامه 1 مرتبه
لااله الاالله اذان 2 مرتبه ، اقامه 1 مرتبه
 

فصل دوم : اسرار و آثار نماز
آيات
16 - نماز بازدارنده از فحشاء و منكرات
واقم الصلوة ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنكر و لذكر الله اكبر:
نماز را برپا دار، زيرا نماز انسان را از كارهاى زشت و ناپسند باز مى دارد و ياد خدا بسيار بزرگتر است .
(سوره عنكبوت ، آيه 45)
17 - ياد خدا مايه آرامش دلها
الا بذكر الله تطمئن القلوب ؛
آگاه باشيد تنها با ياد خدا دلها آرامش مى يابد.
(سوره رعد، آيه 28)
18 - نماز سبب رستگارى
قد افلح من تزكى ، و ذكر اسم ربه فصلى :
مسلما رستگار مى شود كسى كه خود را تزكيه كند، و نام پروردگارش را به ياد آورد و نماز بخواند.
(سوره اعلى ، آيات 14 و 15)
19 - نماز و ياد خدا
و اقم الصلوة لذكرى :
نماز را براى ياد من به پا داريد.
(سوره طه ، آيه 14)
20 - اهداف شيطان از بازداشتن نماز
انما يريد الشيطان ان يوقع بينكم العداوة و البغضاء فى الخمر و الميسرو يصدكم عن ذكر الله و عن الصلوة فهل انتم منتهون :
شيطان مى خواهد در ميان شما به وسيله شراب و قمار عداوت ايجاد كند و شما را از ذكر خدا و از نماز بازدارد، آيا (با اين همه زيان و فساد و با اين نهى اكيد) خوددارى خواهيد كرد؟
(سوره مائده ، آيه 91)

فصل اول : اهميت و فضيلت نماز
آيات
1 - نماز جزء برنامه هاى حكومت اسلامى
الذين ان مكناهم فى الارض اقاموا الصلوة و اتوا الزكوة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و لله عاقبة الامور ؛
ياران خدا كسانى هستند كه هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را برپا مى دارند و زكات را ادا مى كنند و امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند و پايان همه امور از آن خداست .
(سوره حج ، آيه 41)
2 - نماز پيوند با خدا و پيوند با خلق
واقيموا الصلوة و اتوا الزكوة و ماتقدموا لانفسكم من خير تجدوه عند الله ان الله بما تعملون بصير ؛
نماز را برپا داريد و زكات را ادا كنيد (با اين دو وسيله روح و جسم اجتماع خود را نيرومند سازيد و بدانيد) هر كار خيرى براى خود (در سراى آخرت ) از پيش مى فرستيد آن را نزد خدا خواهيد يافت ، خداوند به اعمال شما آگاه است .
(سوره بقره ، آيه 110)
3 - يكى از صفات متقين اقامه نماز است
الذين يؤ منون بالغيب و يقيمون الصلوة و مما رزقناهم ينفقون ؛
پرهيزكاران آنهايى هستند كه به غيب ايمان مى آورند و نماز را برپا مى دارند و از تمام نعمتها و مواهبى كه به آن هاروزى داده ايم ، انفاق مى كنند.
(سوره بقره ، آيه 3)
4 - نماز، خصلت مؤ منين
والمؤ منون و المؤ منات بعضهم اولياء بعض ياءمرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و يقيمون الصلوة ؛
مردان و زنان با ايمان يار و ياور همديگرند، امر به معروف و نهى از منكر مى كنند و نماز را برپا مى دارند.
5 - نماز همراه با مشورت
والذين استجابوا لربهم و اقاموا الصلوة و امرهم شورى بينهم ؛
و آنها كه دعوت پروردگارشان را اجابت كرده و نماز را برپا داشته و كارهايشان به طريق مشورت در ميان آنها صورت مى گيرد.
(سوره شورى ، آيه 38)
6 - نماز و تنبيه
ولاتصل على احد منهم مات ابدا و لاتقم على قبره انهم كفروا بالله و رسوله و ماتوا و هم فاسقون ؛
بر هيچ يك از آنها كه بميرد، نماز نخوان و بر كنار قبرش (براى دعا و طلب آمرزش ) نايست ؛ چرا كه آنها به خدا و رسولش كافر شدند و در حالى كه فاسق بودند از دنيا رفتند.
(سوره توبه ، آيه 84)

 

نام كتاب : راز نماز (براى جوانان )
تاءليف : محسن قرائتى
تدوين : جواد محدّثى
فهرست مطالب 
 سخن ناشر
 اى مهربان خداى
 نماز، عبادتى بزرگ
 چرا عبادت ؟
 ريشه هاى عبادت
  1. عظمت خدا
  2. احساس نياز و وابستگى
  3. سپاس نعمت
  4. فطرت
 چگونه عبادت كنيم ؟
  1. آگاهانه باشد.
  2. عاشقانه باشد.
  3. خالصانه باشد.
  4. خاشعانه باشد.
  5 . مخفيانه باشد.
 شرايط تكليف
  1. بلوغ
  2. قدرت
  3. اختيار
  4. عقل
 عبادت ، در ترازوى سنجش
 شرايط صحّت عبادت
 شرايط قبولى عبادت
  1. در بُعد اعتقادى ، ((ايمان ))
  2. در بُعد سياسى ، ((ولايت ))
  3. در بُعد اخلاقى ، ((تقوا))
  4. در بُعد اقتصادى ، ((رسيدگى به محرومين ))
  5 . در بُعد اجتماعى ، ((خوش رفتارى ))
  6. در بُعد خانوادگى ، ((رعايت حقوق ))
 نشانه قبولى عبادت
 شرايط كمال عبادت
  1. مشكل تر بودن
  2. نظم و تداوم
  3. مهم تر بودن
  4. بركت داشتن
  5 . سبقت گرفتن
  6. نشاط و دوام
  7. بصيرت و يقين
 سيماى نماز
 نماز، سپاس نعمت
 ادب و آداب نماز
 مقدّمات نماز
  1. طهارت
  2. لباس و مكان نمازگزار
  3. شناخت قبله
  4. اذان
 مقارنات نماز
  1. نيّت
 نيّت چيست ؟
 اخلاص
  راه رسيدن به اخلاص
  نشانه هاى اخلاص
  1. عدم توقّع از ديگران
  2. توجّه به تكليف ، نه عنوان
  3. پشيمان نشدن
  4. عدم تاءثير استقبال يا بى اعتنايى
  5 . يگانگى ظاهر و باطن
  2. تكبير
  3. قرائت
 سوره حمد
 سوره توحيد
  4. ركوع
  5 . سجود
  6. ذكر سُبْحانَ اللّه
  7. قنوت
  8 . تشهّد
  9. سلام
 تعقيبات نماز
 تسبيحات حضرت زهرا عليهاالسلام
 سجده شكر
 نماز جماعت
 عدالت پيشنماز
 نمازهاى ديگر
  1. نماز جمعه
  2. نماز باران
 آداب اين نماز از جمله عبارت اند از:
  3. نماز عيد
  4. نمازهاى نافله
 نافله ، نماز صبح ، دو ركعت ، پيش از نماز صبح .
 نافله ، نماز ظهر، هشت ركعت ، پيش از نماز ظهر.
 نافله ، نماز عصر، هشت ركعت ، پيش از نماز عصر.
 نافله ، نماز مغرب ، چهار ركعت ، بعد از نماز مغرب .
 نافله ، نماز عشا، دو ركعت نشسته ، پس از نماز عشا.
 نافله شب (نماز شب ) يازده ركعت ، پيش از اذان صبح كه هشت ركعت آن ، نافله شب نامدارد و دو ركعتش به نام نماز شَفع و يك ركعت هم به نام نماز وَترمشهور است  

ثواب خواندن نماز شب  

حديث : 1 حدثنى محمد بن الحسن رضى الله عنه قال حدثنى محمد بن الحسن الصفار عن العباس بن معروف عن سعدان بن مسلم عن عبدالله بن سنان عن ابى عبدالله عليه السلام قال شرف المومن صلاه الليل و عز المومن كفه عن النا(س ) ترجمه : 1. امام صادق عليه السلام فرمودند: شرف مؤ من نماز شب ، و عزت او درخواست نكردن از مردم است .

آثار نماز شب  
ب قال على عليه السلام : قيام الليل مصحّة للبدن و مرضاة للربّ عزّ و جلّ و تعرّض للرحمة و تمسّك باخلاق النبيّين . بحار / 87 / 144
ب قالرسول الله صلّى اللّه عليه و آله :
من كثر صلاته بالليل حسن وجهه بالنهار.فقيه /1/ 474
ج قالرسول الله صلّى اللّه عليه و آله
صلاة الليل سراج لصاحبها فى ظلمات القبر بحار / 87/160
11 پاداش نيت نماز شب  
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : ما من عبد يحدث نفسه بقيام ساعة من الليل فينام عنها الاّ كان نومه صدقة تصدّق الله بها عليه و كتب له اجر ما نوى . كنز العمال / 21475
اشاره 
الف شخصى خدمت اميرالمؤ منين عليه السلام رسيد و عرضه داشت من از نماز شب محروم مى شوم . حضرت فرمودند: گناهان تو را در قيد و زنجير قرار داده و مانع توفيق نماز شب شده است (انت رجل قد قيدتك ذنوبك ) كافى /3/50
ب على بن جعفر گويد: از امام كاظم عليه السلام سؤ ال كردم شخصى مى ترسد براى نماز شب بيدار نشود آيا نماز شب را بعد از نماز عشاء بخواند يا اينكه در فردا قضا كند بهتر است ؟ حضرت فرمود: نماز شب را قضا كند ثوابش بيشتر از آن است كه قبل از نصف شب بخواند. (و القضاء بالنهار افضل من تلك الساعة ) بحار/87/206
 

اهميت نماز شب
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : ما زال جبرئيل ... يوصينى بقيام الليل حتى ظننت ان خيار امّتى لن يناموا. امالى صدوق / 349
2 برتر بودن نماز شب از تمام نعمت ها 
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : ركعتان فى جوف الليل احبّ الىّ من الدنيا و ما فيها.بحار/87/148
3 نماز شب ملاك برترى 
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : خيركم من اطاب الكلام و اطعم الطعام و صلّى بالليل و الناس نيام . بحار / 87 / 144
4 نماز شب بهترين نماز 
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : افضل الصلوة بعد الصلوة المكتوبة الصلوة فى جوف الليل .كنزالعمال / 7 / 21397
5 نماز شب معيار شرافت  
قال الصادق عليه السلام : (شرف المؤ من صلاته بالليل و عزّه كفّ الاذى عن الناس ).بحار/87/141
6 نماز شب نشانه ى شيعه 
قال الصادق عليه السلام : ليس من شيعتنا من لم يصلّ صلوة الليل . بحار / 87 / 162
7 مغبون بودن تارك نماز شب  
قال الصادق عليه السلام : (لا تدع قيام الليل فانّ المغبون من غبن قيام الليل . معانى الاخبار / 342
8 قضاى نماز شب  
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : ان الله يباهى بالعبد يقضى صلوة الليل بالنهار يقول ملائكتى عبدى يقضى ما لم افترضه عليه اشهدوا انى قد غفرت له . بحار / 87 / 202
9 بيدار كردن خانواده براى نماز شب  
قال رسول الله صلّى اللّه عليه و آله : اذا ايقظ الرجل اهله من الليل وصلّيا كتبا من الذاكرين الله كثيرا و الذاكرات . بحار / 87 / 158
 

منابع مقاله:
داستانهای حکیمانه در آثار استاد حسن زاده آملی، هیئت تحریریه انتشارات نبوغ؛

ْ((شخصی نزد امیر مؤ منان علیه السلام آمد و گفت : ای امیرمؤ منان ! از نماز شب محروم شده ام .
حضرت فرمود: گناهانت تو را مقیّد کرده و دست و پایت را بسته اند)).
کلینی قدس سره در باب ذنوب از کتاب ایمان و کفر، نقل می نماید که امام صادق علیه السلام فرمود: ((چون مرد گناه کند، از نماز شب محروم گردد و عمل زشت ، از چاقویی که در گوشت فرو رود، سریعتر در
کسی که مرتکب آن شده ، فرو می رود)).(۱)(۲)
پینوشتها:
۱- ج ۲، ص ۲۹۰ (کافی معرب ).
۲- رساله لقاءالله ، ص ۱۹۷.
 

نمازهای مستحبی زیاد است كه آنها را «نافله» گویند و بین نمازهای مستحبی به خواندن نافله های شبانه بیشتر سفارش شده و آنها در غیر روز جمعه، سی و چهار ركعتند كه هشت ركعت آن نافله ظهر و هشت ركعت نافله عصر و چهار ركعت نافله مغرب و دو ركعت نافله عشا[1] و یازده ركعت نافله شب و دو ركعت نافله صبح می باشد.[2]

تأكید بر نافله ها

در اسلام تأكید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثواب های زیادی نیز برای آن منظور گردیده است كه شمارش آنها، از حوصله درس خارج است. در اینجا تنها به ذكر یك روایت تبرّك می جوییم: رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود:

«إنّ للقلوب إقبالاً‌ و إدباراً فإذا أقبلت فتنفّلوا و إذا أدبرت فعلیكم بالفریضه»[3]

دلها را آمادگی و بی رغبتی است؛ هرگاه آمادگی داشتند، نافله بخوانید و اگر بی رغبتی نشان دادند برشما باد كه بر نماز واجب بسنده كنید.

فلسفه نوافل

می دانیم كه هر كار مستحبی اعم از نماز و غیر آن، عملی است كه برای استحباب آن از سوی شرع حكمتی وجود دارد و داوطلبانه، به دلخواه شخص انجام می گیرد كه در این صورت پاداش نیكو دارد و اگر هم انجام ندهد، عقاب و عذابی در كارنیست. در اینجا این سؤال پیش می آید كه فلسفه و علت تشریع كارهای مستحب از جمله نمازهای نافله چیست؟ در پاسخ گوییم چنین كاری دو علّت مهم و اساسی داشته است:

الف ـ تأكید بر حفظ نمازهای واجب

نمازهای مستحبی، نمازهای واجب را در برابر گردبادهای اهمال و سهل انگاری محافظت می كنند و قصد وسو سه و دستبرد شیطان به وسیله آنها شكسته و دفع می گردد.

به عبارت دیگر، نمازهای مستحبی سبب تقویت نمازهای واجب در برابر آسیبها و حوادث احتمالی است.

حمّاد بن عبدالله گوید:

علّت تشریع نمازهای نافله را از امام صادق ـ علیه السلام ـ جویا شدم.

ایشان پاسخ داد:

«علّت چنین كاری تأكید بر نمازهای واجب بوده است؛ زیرا اگر نماز مردم جز همین چهار ركعت نماز ظهر نبود، به آن اهمیت چندانی نمی دادند و احتمال داشت كه توفیق انجام آن را از دست بدهند، ولی وقتی نافله هم به آن اضافه شده، به خاطر زیاد بودنش در انجام آن تعجیل می كنند، همچنین است نماز عصر... .»[4]

نكته دیگر اینكه وضع نمازهای مستحبی، لطف و عنایتی است از جانب خدا برای بندگان، به این بیان كه بیشتر مردم در بجای آوردن نمازهای واجب، از نظر آداب و شرایط پذیرش و گزاردن نمازی خداپسند، كوتاهی می ورزند، از این رو، خداوند، نمازهای نافله را راه جبران این نقیصه قرار داده است: شخصی به نام «ابوبكر» گوید:

«حضرت امام باقر ـ علیه السلام ـ از من پرسید: آیا می دانی نمازهای مستحب برای چه وضع شده است؟ عرض كردم: فدایت شوم نمی دانم.

فرمود:

«لِأَنَّهُ إِنْ كان فِی الْفَریضَهِ نُقْصانٌ قُضِیَتِ النّافِلَهٌ عَلَی الْفَریضَهِ حَتّی تَتُمَّ»[5]

برا ی اینكه اگر در نماز واجب كمبودی باشد، نافله آن را جبران كند، تا كامل شود.

امام كاظم ـ علیه السلام ـ نیز فرمود:

«إِنَّ اللهَ تَبارَكَ وَ تَعالی أَتَمَّ صَلاهَ الفَریضَهِ بِالصَّلاهِ النّافِلَهِ وَ أَتَمَّ صِیامَ الْفَریضَهِ بِصِیامِ النّافِلَهِ»[6]

خداوند بزرگ، نماز واجب را با نماز نافله و روزه واجب را با روزه مستحب كامل كرده است.

ب ـ باز بودن مسیر تكامل

تشریع انواع عبادتها در ادیان الهی برای تكامل و تقرّب انسان به خدا صورت گرفته است كه عبادتهای واجب، حدّ ضروری و لازم آن است و هر كس مكلّف است با انجام آن خود را به چنین مرزی برساند.

از طرف دیگر، برای آنكه مؤمن توقّف نكند و راه تقرّب بیشتر به رویش باز باشد، عبادتهای اختیاریِ فراوانی فرا روی او قرار گرفته تا بتواند بدین وسیله سیر تكاملی خویش را ادامه دهد پس هر كه عبادتش بیشتر باشد، تقربش بیشتر است. شاهد این گفتار، سخن امام كاظم ـ علیه السلام ـ درباره قرآن است:

«... دَرَجاتُ الْجَنَّهِ عَلی قَدْرِ ایاتِ الْقُرْآنِ یُقالُ لَهُ اقْرَأْ وَ ارْقَ فَیَقْرَاُ ثُمَّ یَرْقی...»[7]

درجات بهشت به تعداد آیه های قرآن است. به او (مؤمن) گفته می شود (آیه های قرآن را) بخوان و بالا برو، او هم می خواند و بالا می رود.

حضرت رضا ـ علیه السلام ـ در این راستا فرمود:

«بدانید كه نمازهای نافله به خاطر تفاوت مردم در توانشان تشریع شده است؛ زیرا برخی از برخی، قوی ترند، نمازهای واجب برای پایین ترین سطح وضع شده، سپس مستحبات در پی آن آمده است تا قوی و ضعیف در حد توانشان عمل نمایند، بنابراین هیچ كس فراتر از توانش مكلّف نشده است... همچنین است روزه و حج و برای هر واجبی، مستحبی بدین معنا وجود دارد.[8]

تجلّی عشق به معبود

پس از آنكه مؤمن طعم شیرین عشق الهی را در نمازهای واجب چشید در پی ارتباط بیشتر با معبود خویش به دامن مستحبات چنگ می زند و برای جلب توجّه معشوق بی همتا، هدیه گرانقدر و زیبایی به نام «نماز مستحبی» را پیش كش می آورد. حضرت رضا ـ علیه السلام ـ فرمود:

«حَسِّنُوا نَوافِلَكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّها هَدِیَّهٌ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ»[9]

نمازهای نافله را زیبا ادا كنید و آگاه باشید كه آنها هدیه ای به پیشگاه خدای بزرگ است.

نماز شب

در میان نوافل روزانه، ماهانه و سالانه، نماز شب از فضیلت بیشتری برخوردار است كه قرآن و روایات بر آن تأكید فراوان دارند. قرآن مجید با لحن بسیار شوق آور از شب بیداران زنده دل یاد كرده، می فرماید

«تَتَجافی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ»[10]

از بستر خواب پهلو تهی كنند، پروردگارشان را با بیم و امید بخوانند و از آنچه روزیشان كرده ایم انفاق كنند.

مرحوم طبرسی از امام باقر و امام صادق ـ علیهما السّلام ـ نقل می كند كه:

«منظور از مؤمنان در این آیه شب زنده دارانی هستند كه برای اقامه نماز شب از بستر گرم خویش بر می خیزند.[11]

آن گاه قرآن مجید از پاداش بزرگ و نفیسی كه خداوند به زاهدان شب عنایت می كند، خبر داده، می فرماید:

«فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّهِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما كانُوا یَعْمَلُونَ»[12]

هیچ كس نمی داند كه در ازای كاری كه انجام داده اند، چه (پاداش مهم) و چشم روشنی ای برای آنها نهفته شده است.

حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ در تفسیر این آیه شریفه فرمود:

«ما مِنْ حَسَنَهٍ إِلاّ وَ لَها ثَوابٌ مُبَیَّنٌ فِی الْقُرْانِ إِلّا صَلاهُ اللَّیْلِ فَإِنَّ اللهَ عَزَّ اسْمُهُ لَمْ یُبَیِّنٌ ثَوابَها لِعِظَمِ خَطَرِها قالَ: فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ»[13]

هیچ كاری نیكی نیست جز آنكه پاداشش در قرآن بیان شده است مگر نماز شب كه خداوند به خاطر عظمت شأن آن ثوابش را برملا نكرده و فرموده است: فَلا تَعلَمُ نَفس».

ممكن است دراینجا این سؤال پیش آید كه چرا پاداش عظیم نماز شب مخفی نگاه داشته شده است؟ این سؤال را به سه شكل می توان پاسخ داد:

1. كارهای ارزشمند و عظیم چنان است كه حقیقت آنها به سادگی قابل درك نیست، درعین حال پنهان داشتن پاداش آنها نشاط انگیزتر است.

2. قرّه العین و چشم روشنی، آن قدر بزرگ و گسترده است كه دانش انسان از رسیدن به تمام خصوصیات آن ناتوان است.

3. چون «نماز شب» مخفیانه و دور از چشم دیگران انجام می گیرد، پاداش آن نیز پنهان و دور از چشم مردمان است.[14]

رهبران بزرگوار اسلام نیز با تعبیرهای گوناگونی مردم را به انجام این عمل بزرگ تشویق می كردند كه در اینجا به یك نمونه آن بسنده می كنیم؛ معاذ بن جبل گوید:

«روزی رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ به من فرمود: اگر مایلی راه های خیر را به تو نشان بدهم. سپس فرمود: «... قیام الرّجل فی جوف اللّیل یبتغی وجه الله»[15]

(یكی از راهها) برخاستن مرد در دل شب در پی یافتن رضای خداست.

برخی از آثار نماز شب

با اینكه همه پاداش اخروی نماز شب برای ما درك كردنی نیست، ولی معصومین ـ علیهم السلام ـ از برخی آثار دنیوی و اخروی آن ما را مطلع كرده اند كه نوضیح آن در زیر می آید:

رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود

«إنّ قیام اللّیل قربه إلی الله و تكفیر السّیئات و منهاه عن الاثم و مطرده الدّاء فی الجسد»[16]

همانا نماز شب: 1. نزدیكی به خداست. 2. جبران كردن گناهان است. 3. باز دارنده از گناه است. 4. دفع كننده درد بدن است. 5. درسخنی دیگر فرمود:

«من صلّی باللّیل حسن وجهه بالنّهار»[17]

هر كس نماز شب بخواند، چهره اش در روز نیكو (نورانی) می شود.

6. رزق روز را تضمین می كند؛ چنانكه شخصی خدمت آن حضرت آمده، بگونه ای عرض نیاز كرد كه گویا به نان شب محتاج است. امام پرسید: آیا نماز شب می خوانی؟ پاسخ داد آری، حضرت رو به یاران خویش كرده فرمود:

«كذب من زعم أنّه صلّی باللّیل و یجوع بالنّهار إنّ الله ضمّن بصلاه اللّیل قوت النّهار»[18]

كسی كه ادعا می كند نماز شب خوانده و در روز گرسنه مانده است، دروغگوست؛ زیرا خداوند به وسیله نماز شب روزی روز را تضمین كرده است.

7 و 8 و 9ـ چهره را زیبا می سازد غم را می زداید و دیده را جلا می دهد، چنان كه پیامبر اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ درباره این سه اثر فرمود:

«صلاه اللّیل تحسن الوجه و تذهب بالهمّ و تجلوا البصر»[19]

نماز شب چهره را نیكو می كند و غم را می زداید و دیده را جلا می دهد.

10. بهشت، پاداش آن است. رسول اكرم ـ صلی الله علیه و اله ـ هنگام ارتحال به ابوذر فرمود:

«یا أباذرًّ! إحفظ وصیّه نبیّك تنفعك، من ختم له بقیام اللّیل ثمّ مات فله الجنّه»[20]

ای ابوذر سفرش پیامبرت را حفظ كن كه برایت سود آور است: هر كس آخر كارش با نماز شب باشد و بمیرد، بهشت برای اوست.



--------------------------------------------------------------------------------

[1] . تذكّر: او ركعت نافله عشا نشسته خوانده می شود و روی هم یك ركعت محسوب می گردد.

[2] . توضیح المسائل، امام خمینی (ره)، مسأله 764.

[3] . فروع كافی، ج 3، صفحه 454.

[4] . علل الشرایع، مترجم، صفحه 328، داوری.

[5] . همان.

[6] . بحارالانوار، ج 87، صفحه 27.

[7] . اصول كافی، ج 2، صفحه 443، اسلامیه.

[8] . بحارالانوار، ج 87، صفحه 22.

[9] . همان.

[10] . سجده (32)، آیه 16.

[11] . مجمع البیان، ج 7، 8، صفحه 331، دارالحیا التراث العربی.

[12] . سجده (32، آیه 17.

[13] . مجمع البیان، ج 7ـ 8، صفحه 331.

[14] . ر. ك: مجمع البیان، ج 7ـ 8،صفحه 331.

[15] . بحارالانوار، ج 87، صفحه 123.

[16] . بحارالانوار،‌ج 87، صفحه 155.

[17] . وسائل الشیعه، ج 5، صفحه 270.

[18] . وسایل الشیعه، ج 5، صفحه 271.

[19] . همان، صفحه ‌272.

[20] . همان، صفحه 274.

علي اصغر الهامي نيا- غلامعباس طاهر زاده- اخلاق عبادي، ص115